Monografia Wojtyły “Człowiek w polu odpowiedzialności” (1978) została pomyślana jako podręcznik etyki personalistycznej i tym samym kontynuacja jego książki “Osoba i czyn” (1969), która poświęcona była filozofii osoby. Wraz z dziełem “Miłość i odpowiedzialność” (1960) tworzy personalistyczny tryptyk, w którym myśl o osobie podąża cyrkularnie od etyki przez antropologię do etyki

Konsekwentnie sama naczelna kategoria godności ludzkiej opisywana jest w ostatniej odsłonie tryptyku dualistycznie. Godność przysługuje człowiekowi na dwa sposoby:
„z [tej] racji, że jest osobą” – czyli jako rzeczywistość dana;
„z tej właśnie racji [że] powinien [o nią] zabiegać” – czyli jako rzeczywistość zadana.

Zdaniem Wojtyły nauczanie św. Jana od Krzyża staje się bardziej zrozumiałe, gdy umiejscowi się je w konkretnym kontekście historycznym. Na tej kanwie jego praca doktorska pokazuje, że dzieło Doktora Mistycznego zwracało się najpierw „przeciw błędnym tendencjom [epoki] dążącym do bezpośredniego zjednoczenia z Bogiem”. Ich autorami byli tzw. „alumbrados” (hiszp. oświeceni).

Opierając się na pracach karmelitów-sanjuanistów o. Chryzogona od Jezusa Sakramentalnego, o. Brunona od Jezusa-Maryi i o. Ludwika od Trójcy Świętej (wszystkie wydane w 1929 r.), ks. Wojtyła scharakteryzował mistyczną doktrynę „oświeconych” jako błędnie proponującą zjednoczenie z Bogiem jako:
„wszelkie widzenie i objawienie”,
„pożądanie odczuwalnych smaków łaski” (scheda poluterańska),
„szukanie zbawienia w [nieożywionej uczynkami miłości] wierze-ufności” (wypaczenie przesłania mistyki nadreńskiej).

Naprzeciw takim błędnym tendencjom duchowości chrześcijańskiej Wojtyła stawia promowany przez św. Jana od Krzyża środek zjednoczenia duszy z Bogiem, którym jest „wiara z wszystkimi jej następstwami”:
„całkowitym ogołoceniem”,
„surowością”,
„posłuszeństwem umysłu”.

Ciekawostka: O wierze jako środku zjednoczenia z Bogiem w „Wiedzy Krzyża”, czyli monografii o św. Janie od Krzyża pisała także św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein). Zachęcamy do wsparcia Wydawnictwo Karmelitów Bosych w wydaniu po polsku kolejnych jej tomów w ramach projektu: „Oddaj głos Edycie Stein” (https://wkb-krakow.pl/produkt/oddaj-glos-edycie-stein/).